marijadriaens.com

Inleiding I – Inleiding II – Inleiding III – Historische getallen uit de zijde-industrie – Onzichtbare vrouwen – De historische en economische rol van zijde – Voorwaarden vooraf om zijde te maken – Hoe gaat zijdeafscheiding in zijn werk? – De kwaliteiten, eigenschappen van zijde – Literatuur.

Inleiding I

U weet: de eerste aanleiding om te schrijven over textiel was mijn constatering dat ouders van nu nauwelijks nog kleding maken voor hun kinderen, noch voor het textiel in de woning.

Een tweede aanleiding voor dit blog waren de verhalen over zijde. Ik las hoe de Chinese heersers hun vijanden ‘afkochten’ met gigantische hoeveelheden zijde. Ik dacht: hoe kan dat?
Hoeveel inwoners had China in die tijd? Oh…het waren alleen vrouwen die voor zijde zorgden….dan….. bij alles wat ik vervolgens met een soort van gezond verstand bedacht en opzocht om te verifiëren deed zich het vreemde feit voor dat ik niet kon beredeneren of de cijfers kloppen.
Een leerling op de basisschool krijgt als houvast bij het checken van de uitkomsten mee: ‘Denk je dat je antwoord zou kunnen kloppen?’ ‘Wat schatte je dat de uitkomst zou zijn?’
Alles wat ik berekende over zijde valt in de categorie: buiten het voorstelbare. Het materiaal is zo licht, een zijden draad is zo dun en zo sterk tegelijk, een rupsje is zo klein, maar wordt zo groot en eet dus zo veel…
Of een ander contrast: hoe lieflijk is een rups die verandert in een vlinder…, maar een loods, waarin zijden rupsen – ze leven in platte lades in hoge kasten – zich tegoed doen aan steeds verse bladeren, klinkt vanaf buiten als een tropische stortbui.

Inleiding II

Het is oudjaarsavond 2022 en ik kijk naar een concert van The Rolling Stones van een jaar of tien eerder. Micks kleine, eenvoudige overhemd hangt open over een zwart T-shirt. Het materiaal van de blouse volgt op een vlinderachtige manier de bewegingen van zijn tengere lichaam. De stof weerkaatst de lichten uit de schijnwerpers zoals het noorderlicht danst.
De verschijning is op een subtiele manier betoverend en dat komt door het materiaal van het overhemd: zijde. Het zou me niet verbazen als het doffe T-shirt ook van zijde is gemaakt: de kleur is intens zwart en vooral zijde neemt pigmenten heel goed op.

Onnadrukkelijk zegt het materiaal van de blouse van de zanger dat hij de beste, de alfa-man is. Hij schaart zichzelf daarmee in een rijtje andere heersers: Romeinse en Chinese keizers, Vikingen (in grafheuvels zijn zijden stoffen gevonden), priesters en hun meerderen uit de Katholieke kerk of begerenswaardige prinsessen en filmsterren. Die laatste twee groepjes zijn, indien je hen aan jezelf kan binden, vaak statusverhogend voor de alfa-man.

Zelf heb ik nauwelijks zijde in huis. Alhoewel: de strengetjes borduurgaren zijn van zijde en misschien heb ik toch nog ergens een sjaaltje…pardon…ik bleek er minstens tien te hebben.

Inleiding III

En nu is het voorjaar 2024. Ik bezocht de tentoonstelling in het Textielmuseum in Tilburg. Ik ben er een beetje van in de war….ik dacht namelijk dat ik in de afgelopen jaren wel wat informatie had verzameld over zijde. Ik meende zelfs dat ik dit hoofdstuk over zijde wel kon produceren.
Die info zal ik gewoon laten staan: dan kunt ook u lezen hoe het vroeger ooit was.
Maar door de tentoonstelling weet ik dus dat de zijde-industrie ook een grote bio-industrie is.

VOORBEELD I
Ik noem twee voorbeelden: ik had me wel eens afgevraagd…waar staan al die moerbeibomen. De zijderups is heel kieskeurig in haar eten. Ze lust alleen zeer verse blaadjes van de moerbeiboom.

Maar, dacht ik, als je steeds weer blaadjes van een boom haalt, dan dien je die boom tijd te geven om te herstellen. De blaadjes groeien wel terug, maar niet binnen een week. Dan moeten toch op vele plaatsen in China of andere zijde-producerende gebieden op aarde gigantische monoculturen bestaan van moerbeibomen. Op de tentoonstelling leerde ik: nee joh, die zijderupsen krijgen een papje. De industrie heeft al lang een middel bedacht waar de rupsen goed op groeien en die moerbeibomen…dat is iets van vroeger.

VOORBEELD II
Ik leerde ook op de tentoonstelling: de stof zijde, de zijdecocons horen van nature een soort pasta-gele kleur te hebben. Die kleur komt door hun natuurlijk pigment die hen beschermt tegen UV stralen, die zijderupsen in de natuur hard nodig zouden hebben. Zoals wij mensen pigment hebben, zo hebben/hadden zijderupsen dat ook. Maar dat pigment is genetisch weg-gemodificeerd. En daarom zijn die cocons zo keurig wit.

VOORBEELD III
We lezen toch wel eens over rups-vriendelijke zijde? Dat is zijde waarbij de vlinder heeft mogen ontsnappen, vlak voordat zij/hij zich een weg uit de zijde-cocon zou eten. Dat vond ik altijd al een ongeloofwaardig verhaal, want…het enige wat een vlinder nog doet nadat ie uit de cocon is gekropen is paren. Op de tentoonstelling zei men ‘urenlang paren’. Ik las eerder over een dag lang paren. Enfin: heel lang paren dus. Het mannetje gaat daarna dood. Het vrouwtje legt ongeveer 500 eitjes, die vastgeplakt zitten op een moerbeiblad. Daarna gaat het vrouwtje ook dood. Dus ik kon zelf wel berekenen: als twee zijdevlinders voor honderden nakomelingen zorgen en het leven van een zijdevlinder duurt enkele maanden dan verhonderdvoudigt de populatie zijdevlinders zich in enkele maanden. Dat beent zelfs de grootste bio-industriële boer niet bij.
In het filmpje in het Textielmuseum wordt verteld: als de cocon groot genoeg is om de zijde af te wikkelen, dan wordt rups en cocon dus inderdaad gekookt. En de rups….die wordt opgegeten. Het schijnt een lekkernij te zijn met veel gezonde voedingsstoffen.

Dat laatste wilde ik verifieren, dus ik googelde: worden zijderupsen gegeten? En jawel: ook een Nederlandse schrijfster die al jaren in Turkije woont, vertelt over de zijde-industrie in Turkije en zij vertelt dat het eten van de rupsen een gangbare gewoonte is.

Nu ben ikzelf vega, dus ook het eten van rupsen…ah pijnlijk.
Maar heel veel mensen zijn niet vega, dus die vinden dit misschien wel aa-rd-ig n-i–e—u—w—s?

Historische getallen uit de zijde-industrie

Het woord industrie roept mogelijk associaties op met machines. Die waren er nog niet duizenden jaren geleden. Wel hebben weefgetouwen, toch ook een soort van machine, in en vanuit China een grote ontwikkeling doorgemaakt. Ik gebruik het woord ‘industrie’ omdat ik denk dat de zijdeproductie en het zijde weven zich op zeer grote schaal afspeelde en afspeelt.

• ‘De moslimheerser Mansoer beloonde (in 997) zijn aanhangers met 2385 stukken tiraz-zijde.

• De Chinese pelgrim Xuanzang kreeg 200 jaar eerder van een vrome boeddistische koning zoveel zijde (en andere geschenken) dat de pelgrim dertig paarden en twee dozijn arbeiders nodig had om het allemaal te dragen. (Kassia St. Claire. Boek De Gouden draad. Zijde als geschenk.)

• Belangrijke, rijke families hadden eigen, goed georganiseerde, gedocumenteerde ateliers, waar wel meer dan 1000 arbeidsters konden werken.

• Rond 1100 werden speciale zijdewerkplaatsen ingericht, speciaal bedoeld voor het maken van rijke damast om die met Tibetaanse stammen te ruilen tegen paarden. Soms was sprake van eerlijke ruilhandel, maar de uitwisselingen kwamen ook voort uit angst,

• Decennialang was China doodsbang voor een nomadenvolk. de Xiongnu. Via diplomatie als strategie en zijde als wapen verlokten de Chinezen de Nomadenhoofdmannen met rollen borduurwerk, dertig rollen brokaat, geborduurde mantels en meer dan honderd rollen zijde.

• Ieder decennium werden de eisen van de Xiongnu groter. In 51 voor Chr. ‘kregen’ ze 6000 catty (een maateenheid die overeenkomt met ongeveer 600 gram) en 8000 lappen zijde. In het jaar ’33 kregen ze 16.000 catty en 18.000 lappen zijde.

• Over de Xiongnu op Wikipedia (aandeel zijde in textiel wereldwijd) en op de site Archeologie online: Xiongnu: staat ‘De Chinezen leefden in het huidige Mongolie (300 v. Chr.) op voet van oorlog met een wreed nomadenvolk de Xiongnu. In 1 voor Chr. werden 30.000 rollen zijde en 370 kledingstukken ‘gegeven’ in ruil voor vrede.
  
• In Rome werd op zeker moment verboden om nog zijde te kopen. 10% van de inkomsten van de stad gingen naar China om de zijde te betalen. Het onttrekken van zo’n groot bedraag aan de geldcirculatie kon de economie van de stad niet dragen, zei de keizer die zichzelf in dure zijde gewaden tooide,

Zijde is dus van grote importantie geweest:
– het zorgde voor grote inkomsten, rijkdom,
– zijde deed handelsroutes ontstaan.
– vrouwen speelden bij de productie een zeer belangrijke rol. Niet zelden zullen vrouwen een leven hebben geleid van tot-slaaf-gemaakten.
– de hoogwaardigheid van het zijde-ambacht van de vrouwen is ongeëvenaard: Chinees borduurwerk op zijde is van een ongekend hoge kwaliteit. Zijde heeft voor vrede gezorgd.

Onzichtbare vrouwen

De productie van zijde was, zeker vanaf de tijd van Confucius sterk verbonden  met ideeën  over de plaats van de vrouw in de samenleving. Al in de Xia-dynastie (ca. 2070-1600 v. Chr.) werden vrouwen geacht thuis te blijven en zich aan het weven te wijden. Een tekst uit de vierde eeuw v. Chr. was hier duidelijk over: “Vroeg in de ochtend staan de vrouwen op, laat op de avond gaan ze naar bed, spinnen en weven (…..) dat is hun aandeel in het werk.”  ‘

‘De Confuciaanse waarden maakten het lastig om culturele heldinnen te hebben, maar de verering van de zijderupsgodin is nog lange tijd levend gehouden, tot in het Shang-Hai van de negentiende eeuw.’ (De Gouden draad. blz.85/86)

Uit hetzelfde boek: een Chinees spreekwoord luidt: mannen ploegen, vrouwen weven. In de Xia-dynastie werden vrouwen geacht thuis te blijven en zich aan het weven te wijden. ‘Vroeg in de ochtend staan de vrouwen op, laat in de avond gaan ze naar bed. Spinnen en weven, dat is hun aandeel in het werk.

De economische rol van zijde

Duizenden jaren geleden werden er in China al liedjes gezongen over zijdeweven en textiel.

Waarschijnlijk is de eerste zijdecultuur tussen de zes- á zevenduizend jaar geleden ontstaan. Ik houd ervan om dat terug te rekenen maar mijn voormoeders: vijf voormoeders per 100 jaar, dat zijn 50 voormoeders per 1000 jaar, dus 250 voormoeders geleden oftewel 125 maal de oma van mijn oma.

Oorspronkelijk komt zijde uit China.
Er zijn tijden geweest waarin geld, macht en zijde vrijwel synoniem waren. Individuele vrouwen op boerderijen konden de belasting in zijde betalen. Rond 1118 werden door deze individuele vrouwen in China 3,9 miljoen rollen zijde gemaakt om belasting te betalen.
Het nomadenvolk waarvoor China uiteindelijk zijn Chinese muur moest bouwen, werd lange tijd in toom gehouden met gigantische hoeveelheden zijde. In feite werd China afgeperst, al kregen ze er ook paarden voor terug.
Zijde zelf was een betaalmiddel. In de eerste decennia na Chr. was een rol zijde zestig kilo rijst waard. Een fijnere kwaliteit viel wel te ruilen tegen tachtig kilo rijst

Er waren keizerlijke fabrieken: grootschalige ateliers, waar honderden jaren voor Chr. al duizenden mensen werkten. Daarnaast waren er familiebedrijven. Zij weefden modieuze, technisch moeilijke patronen en ze verkochten deze.

De Chinezen realiseerden zich dat ze een uniek product hadden: er stond dan ook de doodstraf op het smokkelen van zijde.

Ondanks dat is het in het jaar 550 twee Perzische monniken, die als missionaris in China werkten, gelukt om zijdevlinders en/of larven het land uit te smokkelen in een holle wandelstok. Ze verkochten hun smokkelwaar aan de Oost-Romeinse keizer.

Vanuit Byzantium (= het Oost-Romeinse Rijk) ging de zijdeteelt naar Griekenland. De Venetiaenen verhandelde n de zijde. Vanaf 1300, de tijd van Marco Polo ontstond de zijdeteelt in Venetie zelf. In de vijftiende eeuw was Venetie hét grote productiecentrum van de zijdeteelt. Ook in Florence, Genua en Lucca werd zijde gemaakt.
Europa maakte kennis met zijde door Romeinse soldaten. Die zagen op een van hun veldslagen in Perzie, het huidige Iran vlaggen van een onbekend prachtig materiaal. Ze kochten de zijde van handelaren die een reis hadden gemaakt van bijna 5000 kilometer langs de gevaarlijke zijderoute. Die route was zo gevaarlijk omdat veel landen met elkaar in oorlog waren. Pas in de zesde eeuw begon zijde zich buiten China te ontwikkelen

China is ook nu nog steeds de grootste zijdeproducent.

In het begin van de dertiende eeuw vertrok een leger uit het noorden van Italie naar Jerusalem. Onderweg viel het leger Turkije aan en keerde terug met een rijke oorlogsbuit: zijderupsen.
Eén kilo zijde was evenveel waard als één kilo goud.

Er zijn momenteel wel een tiental andere landen waar zijde wordt geproduceerd, bijvoorbeeld India, maar de totale productie van al die landen haalt de 40.000 ton niet.(Bron Wikipedia.) China produceert jaarlijks 170.000.000 kilo zijde (cijfers uit 2016).

En natuurlijk het begrip zijderoute: zijde was een dermate belangrijk product om te verhandelen, dat er een route naar is vernoemd. Ik citeer Wikipedia: ‘De (klassieke) zijderoute was een netwerk van karavaanroutes door Centraal-Azië, waarlangs vele eeuwen handel is gedreven tussen China en het oosten van Azië aan de ene kant en het Midden Oosten en het Middellandse Zee gebied aan de andere kant.’ Denk bij Centraal Azië ook aan Java en denk bij Middellandse Zee gebied ook aan Egypte en Somalië. Vanaf de Middeleeuwen deed het vervoer per schip zijn intrede. Venetië ging vanaf toen een belangrijke rol spelen in de handel in zijde. Lyon probeerde dat te evenaren. Enfin: ook Europese steden danken hun opkomst en bloei aan zijde.
Ik houd van Joanna Lumley: zij maakte een serie reisprogramma’s over hedendaagse steden die vroeger aan de zijderoute lagen. Ze zijn nog te zien.

Vele steden konden zich vormen langs deze route: immers de handelaren en hun kamelen hadden een slaapplaats nodig en ze wilden eten. De eerste handelswaar kon al worden verkocht in de eerste plaats van overnachting en nieuwe handelswaar kon worden ingekocht: men handelde onder andere in edelstenen en goud en kruiden. Het fijne van zijde als handelswaar is: het is erg licht. Je kunt er je lastdier mee volhangen en het dier zal niet bezwijken onder de belasting. Dat is met goud en edelstenen wel anders.

Het begrip zijderoute is pas ontstaan eind negentiende eeuw door de Duitse ontdekkingsreiziger Von Richthoven. Sindsdien verwijst het begrip niet alleen naar de handel in zijde, maar het is een abstracte term voor handelsverkeer dat zich via min of meer vaste aanvoerlijnen voltrekt. Dus bijvoorbeeld de handelsroute voor synthetische drugs kent vaste patronen. Die lijnen worden ook benoemd als zijderoutes.

Voorwaarden vooraf om zijde te maken

Een zijdevlinder is behaard en bruin-wit van kleur, kan zelf niet vliegen en legt zo’n 500 eitjes. Een eitje is ongeveer zo groot als deze letter o. Daar komen piepkleine, nauwelijks zichtbare larfjes/rupsjes uit. Voordat die larfjes zelf weer eitjes leggen zijn we bijna twee maanden verder. Maar eerst worden die larfjes groot en niet zo’n beetje. Hun lichaampjes verdubbelen hun gewicht wel tien keer, waarvoor ze vier keer moeten vervellen. Als ze klaar zijn om zich in te spinnen, kunnen ze zo groot zijn als een kleine pink.
En ook nog: de paring duurt een dag. De mannetjesvlinder gaat daarna dood. Overigens: als de vlinder uit de cocon is gekropen, legt ze daarna de eitjes waarna zij zelf ook overlijdt.

Ik lees milieubewuste verhalen over zijde waarbij de vlinder eerst mag ontpoppen, waarbij de zijdecocon in stukjes wordt gebeten. Het lot van het arme dier is dus niet veel anders dan wanneer het levend wordt gekookt, vanwege haar/zijn zijden jasje. Een leven van enkele maanden vliegen is er sowieso niet bij: de zijvlinder kan niet vliegen. Oorspronkelijk kan een zijdevlinder dat wel. Maar zoals bij ons een industrieel gekweekte kip niet kan lopen als hij ouder wordt, zo kan een zijdevlinder niet vliegen. Eigenlijk is de zijde vlinder een soort mot.

China produceerde in 2016 170.000 ton zijde. Dat is dus 170 duizend kilo zijde. Dat is dermate veel, dat ik me er geen voorstelling van kan maken. Laat ik de vraag dus klein maken en uitgaan van: wat is nodig om één kilo zijde te produceren?

We begrijpen dat die rups alleen zo gigantisch kan groeien wanneer deze gigantisch veel eten krijgt. Rupsen eten alleen moerbeibladeren en ze dienen iedere drie á vier uur verse blaadjes te krijgen. Ook ’s nachts. Om één kilo zijde te produceren zijn 220 kilo moerbeibladeren nodig.

10 kilo cocons geeft 1 kilo zijde, zo lees ik bij Zijdewinkel.nl.  Zijde is bijzonder licht in gewicht. 
Dat betekent dat 170 miljoen kilo dus erg veel zijde is, zoals een kilo veren meer ruimte vraagt dan een houten blok van één kilo.
Hoeveel cocons zitten in één kilo? Eveneens bij Zijdewinkel lees ik : 1 kilogram cocons kost €249,-.     10 cocons kosten €2,- Dan schat ik dat 1 cocon één gram weegt.  Dan eet één rups dus ongeveer 20 gram moerbeibladeren. 

Eigenlijk niet eens zoveel, lijkt me. Maar omdat voor één kilo zijde 10.000 rupsen nodig zijn kom je toch uit bij een gigantisch hoeveelheid bladeren van de moerbeiboom.  10.000 rupsen keer 20 gram is 200 kilo moerbeibladeren. Ik hoop dat ik geen foutje met de nullen maak 🙂

Er zijn ook bronnen die melden dat er 6000 of 8000 cocons nodig zijn voor een kilo. Enfin: tussen de 100 en 200 kilo moerbeibladeren is nodig voor één kilo zijde.

Omdat we met cijfers en gewicht bezig zijn: Momme
Over het gewicht van zijde leer ik het volgende: zoals je de kwaliteit van goud meet in karaat, zo meet je de dikte oftewel de zwaarte van zijde stof in momme. Momme wordt afgekort als mm wat in dit geval dus geen millimeter betekent. De definitie luidt: momme is de gewichtseenheid per vierkante meter van zijde.

1 momme is de dunste kwaliteit zijde. 1 vierkante meter weegt dan iets meer dan 4 gram…pardon…dat is dan wel heel dun en heel licht. En bijvoorbeeld 19 momme is een letterlijk zware kwaliteit zijde weegt dan ongeveer 80 gram per vierkante meter.

Om de draad te weven tot zijde lappen worden eerst de lengtedraden opgespannen. Er gaan ongeveer 4000 draden in een meter. (We zagen bij het weven van linnen dat er ongeveer 100 draden in een meter gaan.) Om een lange lap te krijgen (die op een rol kan) van bijvoorbeeld 12 meter dien je die afstand dus eerst op te spannen. Ik stel me voor dat de dunne zijden draden heel gemakkelijk verward raken.   
Wat de 4000 draden in een meter betreft: ik vermoed dat dat getal als volgt tot stand komt: één zijden draad is te dun om iets mee te doen. Je kunt letterlijk aan de dunne draad uit een spinnenweb denken.
Om een werkbare draad te krijgen, worden 6 zijden draadjes met elkaar verbonden. Men doet dit op het moment dat de (plakkerige) stof sericine er nog inzit. Dus zes zijden draadjes wordt één zijden draad.
Dus die 4000 draden deel ik door zes. Dan kom ik afgerond uit op 650 draden in een meter. Dat is ruim 6 draden in één centimeter. Het is dus heel veel fijner van weefsel dan bijvoorbeeld linnen.

In een ruïne aan de rand van de Gobi-woestijn wordt één rol zijde beschreven. (blz. 89 – De gouden draad) Een rol zijde uit Káng-fu: breedte 65 centimeter, lengte 12 meter, gewicht 708 graam. Waarde 618 geldstukken.

Hoe gaat zijde-afscheiding in zijn werk?

Onder aan haar kop heeft de zijderups twee paar spinbuisjes. De zijde-eiwitten zijn vloeibaar als ze uit het lijf komen, maar ze verharden direct wanneer ze in aanraking komen met lucht. Een zijden draad is ongeveer half zo dik als een mensenhaar. In ongeveer twee á drie dagen maken de rupsen een soort huisje, een cocon voor zichzelf, waarin zij  verpoppen tot vlinder. Dat huisje heeft de vorm van een ei, een soort symmetrisch ei; aan twee kanten zit een bolle ei-kant. Eén cocon bevat één draad. Deze draad kan wel 3000 meter lang zijn. Ongeveer 1000 meter daarvan is bruikbaar om stof van te weven. De draad hoeft alleen voorzichtig te worden afgewikkeld. De draad wordt daarvoor op een haspel gewikkeld.

De rups scheidt samen met de draad ook een soort plaksel af: sericine. Die plakstof dient eerst te worden verwijderd, anders kun je de cocon niet afwikkelen. Dat zal niet moeilijk zijn. Het verhaal gaat dat zijde is ontdekt omdat er een cocon in het kopje van de keizerin viel. Door het warme water loste de plaksel op, waarna de kilometers lange draad zichtbaar werd. Een afgewikkelde draad kan wel drie kilometer lang zijn. Alleen de middelste kilometer heeft de vereiste kwaliteit om ermee te weven. Het eerste en het laatste deel van de zijden draad wordt gebruikt voor bijvoorbeeld papier.

(Voor de relatie tussen papier en weefsel: zie tekst-iel)

Kwaliteiten, eigenschappen van zijde

Zijde wordt al duizenden jaren door alle culturen beschouwd als een chique, dure en decadente stof. Het was/is vaak een statussymbool. Het straalt macht uit, terwijl het een zachte, sensuele, vrouwelijke uitstraling heeft. Zijde is niet ingetogen: ook een eenvoudige blouse of sjaaltje vallen direct op door de glans, de bewegende stof.

En er zijn nog een aantal objectieve kwaliteiten.

• Zijde beschermt tegen UV-straling.
• Het houdt warmte vast als het koud is en het werkt verkoelend bij warmte.
• Het werkt antibacterieel: door de fijne schubloze vezels is de stof zeer vriendelijk voor huid en haren. Mensen met huidaandoeningen (psoriasis, eczeem en acne) kunnen zijde verdragen.
• Zijde kan 30% van zijn gewicht aan vocht opnemen, zonder dat je voelt dat het vochtig is.
• Zijde is (zo goed als) onbrandbaar. Als je het ín een vlam houdt verast het, maar buiten de vlam brandt het niet verder.
• De diameter van een zijden draad is driehoekig. Reden waarom de weerkaatsing van licht anders is dan bij andere stoffen.
• Zijde is dun. De diameter van één draad is de helft van een menselijke haar.
• Zijde is sterk. Het is de sterkste natuurlijke vezel. Als je een staaldraad neemt, die net zo dun is als zijde, dan is zijde beduidend sterker. Om een beeld te krijgen: denk gerust aan een spinnenweb gemaakt door een spin. Een prooi kan er niet uit ontsnappen. Spinnenzijde is vrijwel hetzelfde als zijde van de vlinder.
• Het kan 1/5 deel van zijn lengte uitrekken voordat de zeer dunne draad breekt. De combinatie sterk en elastisch komt niet vaak voor.
• Een mens kan niet allergisch zijn voor zijde: zijde bestaat uit strengen van proteïne en aminozuren (eiwitvezels) en zijn vergelijkbaar met eiwitvezels van de menselijke huid: keratine.
• Zijde kan snel in een handwasje en is snel droog.
• Als je zelf stof wilt verven: zijde neemt kleurstoffen heel intens op.
• Zijde is biologisch afbreekbaar. Evenals wol: als je het in de grond stopt vergaat het en het vormt voedingsstof voor planten.
• Voor inwendige medische operaties wordt zijde nog altijd gebruikt als hechtdraad. Uiteindelijk lost de draad op en laat geen chemische sporen na. Er is flosdraad, die gemaakt is van zijde.

In bovenstaande opsomming komen woorden als spinnen en spinnenwebdraad en elasticiteit voor. Om daar nog even op verder te borduren:
Er zijn pogingen gedaan om kogelwerende vesten te maken van zijde, maar daar blijkt de draad te elastisch voor. De zijde kan de kogel wel tegenhouden, maar de stof vangt de kogel als het ware op en rekt daarbij zover uit, dat de stof met kogel toch nog in het lichaam zou verdwijnen. Vervolgens komen kogel en kogelwerende zijde wel ongeschonden terug uit het lichaam, maar dan is er wel verwoestend werk aangericht.

---

Literatuur:

• Veertig pagina’s besteedt Kassia St. Claire in haar boek ‘De Gouden Draad’ aan de geschiedenis, de productie en het belang van zijde.
• yoair.com/nl/blog/the-silk-road – a – historical-link- between- significant – empires.
• Zijdewinkel.nl
• modemuze.nl – blog over een studiedag over zijde
• SKC
• Schone kleren.nl
• Countingflowers.nl
• Silkmood.be/nl/momme.
• Pandasilk.com
• zijde en biozijde/mandagora.be
• nl.m.wikipedia.org – zijderoute
• arboretumoudenbosch.nl
• Joanna Lumley – serie reisprogramma’s Silk road – te zien via omroep Max of Uitzending gemist.
• Tentoonstelling Textielmuseum Tilburg. De kunstenaar over zijde heet……….sorry, dat zoek ik gauw op (juni 24)
• De site overTurkije: veel artikelen over turkije. Helemaal soorscrollen naar beneden: daar staan twee uitstekende artikelen over zijde en wol geschreven door Maria Jonker
• Op YouTube is de documentaire te zien van Asli Hatipoglu, genaamd Bombyx Mori over het maken van zijden draden uit de cocons, over het verven en over het weven van tapijten. Zéér informatief.

Foto’s: Wikimedia commons. De eerste foto van de strengetjes zijde is van mijzelf.