marijadriaens.com

Inleiding – Mesopotamie – De Neanderthaler – Bewerkingen om van een dierenhuid leer te maken. Verder terug dan 26.000 jaar geleden. Via textiel staan we in contact met onze voorgeschiedenis.

Inleiding

Voor het bestuderen van het verleden kennen historici een gezamenlijk professioneel vertrekpunt:
de samenlevingen dienen te beschikken over het geschreven woord, het schrift.
Wanneer een beschaving iets te boek heeft gesteld of wanneer letters en woorden in klei staan geschreven kan dat schrift worden bestudeerd en daarmee ontstaat serieuze wetenschap.
Vanuit dat uitgangspunt (‘Het staat geschreven’) is Mesopotamie de eerste beschaving.

Voor wie schrijft over textiel is dat wel een hoge en kunstmatige drempel. Immers: textiel bestond al duizenden en duizenden jaren voor het schrift en ook nadat hele samenlevingen konden lezen en schrijven waren er weinig weefsters of spinsters die een essay schreven over de essentie van hun werk of bijhielden hoeveel uur ze hadden gewerkt aan het kleed dat zo-even door de handelaar of de slavin van de rijke aristocraat was opgehaald.
Tja, en als het niet staat opgeschreven dan is het er niet 😦

Daarom begin ik dit verhaal met Mesopotamië.
Die beschaving vormt de overgang tussen prehistorie en oudheid.
Na Mesopotamië leest u over de beschavingen daarvóór.

Mesopotamië bestond uit meerdere beschavingen

Meerdere beschavingen volgden elkaar in Mesopotamie ruim zesduizend jaar op.
De eerste cultuur wordt (door archeologen, er was toen nog geen schrift) Jarmo genoemd. De Sumeriers leefden rond 6800 voor Christus.
De láátste beschaving heet Nieuw Assyrische Rijk (900 – 609 voor Chr) en daarna kwam nog het Nieuw-Babylonische Rijk (- 539 voor Christus.)
Tussen de eerste en laatst genoemde cultuur zitten wel vijftien andere heerschappijen. (Zie Wikipedia-Mesopotamië) Uiteindelijk werd de laatste beschaving van de Babyloniërs onder de voet gelopen door de Perzen (het huidig Iran) en daarna kwam Alexander De Grote.

EERSTE STEDEN IN MESOPOTAMIE
Ongeveer 4000 jaar voor Christus bouwden de Mesopotamiërs de eerste steden. Het worden nu stadsstaten genoemd. Men schat dat die ongeveer 10.000 inwoners telden.
De huizen werden gebouwd met stenen van zongedroogde klei. Met datzelfde type stenen bouwden ze muren rond hun stad. De families leefden in een groot-familieverband: meerdere generaties bij elkaar.
Maar al duizend jaren eerder bouwden voorlopers kleinere nederzettingen op dezelfde manier: enkele huisjes met een muurtje erom.

De natuurlijke omstandigheden werkten mee: de rivieren Eufraat (2700 kilometer lang) en Tigris (bijna 2000 km) traden vaak buiten hun oever, daar kwam steeds die verse klei vandaan.
Het kanaliseren van het boerenland werd in hoge mate beheerst. Mesopotamië betekent dan ook Tweestromenland. Het centrum lag op de plaats waar nu Irak en Koeweit liggen.

MET DANK AAN MESOPOTAMIE:
De cultuur en kennis van toen leeft op meerdere manieren voort in ons hedendaags leven.
Bijvoorbeeld HET WIEL, ONZE TIJDBEREKENING, KALENDER EN PLAATSBEPALING EN HET SCHRIFT EN DE EERSTE GESCHREVEN WETTEN EN RECHTSSPRAAK danken we aan hen
Ons tijdstelsel (zestig seconden in een minuut, zestig minuten in een uur) is gebaseerd op hun rekenmethoden. Men rekende met het zestigtallig stelsel, want 6 is deelbaar door alle lagere getallen.
Tegelijk met de kennis over irrigatie ontwikkelden zich de kennis over het sterrenstelsel.
Ze konden zonsverduisteringen voorspellen. Ook verdeelden zij het jaar in twaalf maanden, gebaseerd op de stand van de maan.
De Soemeriers kenden begrippen voor tijd, en gewicht en afstand.
Ook onze gradenboog (360 graden in een cirkel) en onze plaatsbepaling op aarde is rechtsstreeks afkomstig van de culturen uit Mesopotamie.
Het eerste schrift was bedoeld voor de belastinginners: ze kerfden met een rietstengel in kleitabletten.
HANDEL IN MESOPOTAMIE
Er lijkt altijd handel te zijn geweest: dadels, textiel (ook al in 7000 voor Chr.) en kunstvoorwerpen werden uitgevoerd.
In het Zuiden leefden de Soemeriers. Van 3800 – 2000 voor Christus was hun cultuur toonaangevend.
Ze hadden een eigen handelspost in het huidige Syrie.
Er was veel ruimte voor ambacht: metaalbewerking en het weven van textiel.

UITVINDING VAN HET SCHRIFT
Rond 3300 werd in Soemer de oudste vorm van het schrift uitgevonden.
Eerst waren het nog pictogrammen, maar bij het latere schrift gingen tekens (grafeem) een klank (foneem) betekenen: hetzelfde principe als onze kinderen nu in groep 2 en 3 leren: een teken staat voor een klank.

DE ONTWIKKELING VAN KLEDING EN TEXTIEL IN MESOPOTAMIE

In 6000 jaar en meer dan vijftien beschavingen en (over)heersende culturen is natuurlijk sprake geweest van vele (technische) ontwikkelingen.
IN HET BEGIN: KLEDING WAS NUTTIG
In het begin bestond de kleding uit een rechte lap van linnen of wol. De mannen droegen een rechte lap als een soort wikkelrok, vrouwen een lange doek die meer van het lichaam bedekte.
Ze kenden al franjes en kwastjes: net als nu versierden ze daar de randen van de kleding mee.
De outfits staan afgebeeld op stenen reliefs. Kenmerkend voor die afbeeldingen: de mensen worden afgebeeld vanaf hun vooraanzicht.
Er was dus verschil in kleding voor mannen en vrouwen.
We mogen aannemen dat de eerste textiel gemaakt was van vilt: dat materiaal ontstaat zonder ingewikkelde techniek. Om te weven is veel kennis en techniek nodig, maar vilt ontstaat vanzelf: plukjes wol die in beweging op elkaar worden gedrukt doen bijna vanzelf een vlies ontstaan, waar je iets van kunt maken.
KLEDING ZEGT IETS OVER RANGEN EN STANDEN
De Sumeriers verwerkten ook geitenharen bij het vervilten en zij konden weven.
De Akkadiërs (2350 – 2218) verbeterden de weeftechnieken. Vanaf deze tijd droegen priesters andere kleding dan niet religieuzen en er ontstond kleding die de drager status verschaften.
KLEDING ZEGT IETS OVER IDENTITEIT EN ESTHETIEK
Tegen 1894 konden Babyloniers zich zelfs artistiek kleden. Men raakte bedreven in het vervaardigen van prachtige linnen stoffen. Esthetiek deed zijn intrede. In het Assyrische Rijk (1380 – 612 voor Chr.) weerspiegelde de kwaliteit van textiel de plaats in de samenleving van de drager.
Inmiddels deed zijde haar intrede; dat moet via handelstrajecten met China zijn gegaan.

Deze textielverhalen worden verteld op de tableaus. ‘De textieleconomomie van Assyrie was robuust, met textiel als essentiele handelswaar en diplomatieke geschenken.’ In een blog op de site The Zay org/history of Mesopotamian dress is daarover te lezen.
Rond 500 voor Chr. beheersten de Perzen Mesopotamie. De Perzen beschikten over een uitgebreid handelsnetwerk. Rond 700 voor Christus werd katoen geintroduceerd. Er ontstonden handelsroutes met Zuid-Oost-Azie en China.

Zijde en katoen namen (in status en aanzien) de rol van wol en linnen over.
De Perzen waren zeer bekwaam in verven en borduren en weven.

Hoeveel inwoners had Mesopotamie?

Het is niet echt bekend hoeveel inwoners Mesopotamie had. In 2300 voor Chr. leek Uruk (werd wel de moeder der steden genoemd) 50.000 inwoners te hebben en Mari, een stad in het noorden, 10.000 inwoners en Akkad 36.000 inwoners.
Soemerie telde een tijdlang dertig stadsstaten. Eén stadsstaat heeft gemiddeld 10.000 inwoners, dus dat zouden 300.000 inwoners zijn.
De tijd van Hammurabi, een invloedrijk heerser en veroveraar, vormde een hoogtepunt in de beschaving en welvaart. Toen zou sprake kunnen zijn geweest van meer dan 25.000 inwoners. Maar enkele eeuwen later wordt het inwonertal op 100.000 geschat.
Babyloniers leefden in een uitgebreid familieverband. Ze woonden in een familiehuis dat van generatie op generatie werd doorgegeven.
De Babylonische samenleving was patriarchaal, maar vrouwen hadden wel meer rechten dan later in Griekenland. (Dat is niet moeilijk, want in Griekenland hadden ze geen rechten 😦
Vrouwen konden zichzelf vertegenwoordigen in de rechtbank, eigendommen bezitten en deze nalaten aan hun kinderen. Ze konden priesteres en ambtenaar worden.
Er bestond slavernij, maar dat lijkt geen levenslang lot te zijn geweest: het lijkt een soort straf te zijn geweest, wanneer iemand zijn rekening bijvoorbeeld niet kon betalen. Krijgsgevangenen werden als slaaf ingezet.
Een slaaf mocht niet zelf kiezen met hij hij zou willen trouwen: dat werd door de eigenaar bepaald.
Ik neem aan dat de toekomstige bruid daar geen inspraak bij had.

---

Dat niet mogen kiezen van je partner kwam in onze middeleeuwen ook voor. De grootgrondbezitters hadden edelen die de landgoederen in hun plaats beheerden. Die edelen hadden zogenaamde horigen, die voor hen moesten werken. Een horige mocht niet zelf zijn partner uitkiezen. De echtgenote werd aangewezen door de baas. Aan dit gebruik kwam een einde door de pest.

---

In de tijd van Hammurabi werd de rijkdom van de stad gemeten aan de hand van de productie van gerst en wol.
Van wol werd textiel geweven voor de handel. Tienduizenden schapen, de bron van de Babylonse textielindustrie zouden in de dorre heuvels hebben gegraasd. (history.com). De schapen werden niet geschoren zoals nu bij ons. De schapen werden een soort van geplukt (hun oude vacht) of gekamd. De vacht van de schapen van vroeger was beduidend minder vol dan nu de gefokte varianten.

Het kan niet anders of ook de vrouwen van Mesopotamie zijn dag en nacht in de weer geweest met schapen hoeden, schapen plukken en wol kammen, spinnen en weven, waar het wol betreft. En met zaaien, oogsten, roten, hekelen, spinnen, weven waar het linnen betreft.
En grappig dat wordt geschreven dat textiel werd gebruikt voor de handel: hándel wordt door hedendaagse historici wel erkend als middel van bestaan. Degenen die de producten voor de handel vervaardigden (en degenen die de voorwaarden schiepen om de grondstoffen voor die handel te kweken en te telen) wordt niets verteld.
Het maken van lappen stof, de textiel was natuurlijk in de eerste plaats bedoeld voor het bedekken, kleden van het eigen lichaam en dat van familieleden. Maar die produkten waren dermate gewild dat er vraag naar was en dan ontstaat handel.

---

Van Mesopotamië (met geschreven geschiedenis) naar de prehistorie in ons land met enkel textiele technieken.

Rond 4000 voor Chr. was het huidige West-Nederland voor een groot gedeelte moerasgebied. De zeespiegel was gestegen. Slechts duizend jaar geleden lagen er nog moerassen achter de duinenrij.

Toen was er al wel over Nederland geschreven. Enkele Romeinse heersers schreven over de Nederlandse samenleving, onder andere Caesar. Hij had (in ’58 voor Chr) de opdracht gekregen om Frankrijk, Belgie en Zuid – Nederland, dit gebied heette toen Gallia, te veroveren. Ah…Gallië, dat waren de Kelten. Inderdaad, die zijn over heel Europa verslagen door de Romeienen. Over de textiel van de Kelten vertelde ik bij…het hoofdstuk …..zoek ik nog even op.

In diezelfde tijd stierf in Drenthe het meisje van Yde, op zestienjarige leeftijd. Omdat ze tweeduizend jaar in het zure veen lag, was herleidbaar dat ze een wollen mantel droeg toen ze werd begraven. Ook die is vast van vilt geweest.
Ik zocht een tijdlang naar textielverbandenverbanden naar bestaande indelingen uit de wereld van de archeologie.
In een klein museum in St. Odiliënberg vond ik onderstaande indelingen.
In het t.v.programma ‘Welkom in de Oertijd’ dragen de acteurs, die verbeelden hoe het duizenden jaren geleden gegaan zou kunnen zijn, kleding die volgens mij verantwoord is nagemaakt.

Textiel door de duizenden jaren heen

De wetenschap schat nu dat de aarde ongeveer 14 miljard jaar bestaat. Wij mensen en alles wat/iedereen die op aarde leeft stamt af van een oerbacterie: een eencellig wezen dat zich voor het eerst manifesteerde in mossen, varens en schimmels.
Die, inmiddels heel-veel-meercelligen evolueerden tot planten en vissen. Ook wij mensen waren een tijd lang visachtige wezens.

In het Groote museum in Artis Amsterdam toont men deze twee voorouders. De linker is 425 miljoen jaar geleden, daarna kwam 311 miljoen jaar geleden de rechter.

Daar kwam de australopiticus uit voort: een geslacht van uitgestorven mensachtigen; leefde tussen 4,3 en 2 miljoen jaar geleden. De australopiticus was in vergelijking met ons nu, klein. Ze heeft als koosnaampje Lucy. 40% van haar skelet is opgegraven. Dit skelet is 3,18 miljoen jaar oud. Ook Lucy lijkt rechtop gelopen te hebben. Mogelijk is Lucy meer een tante van ons dan een voormoeder.
Daarna kwam de homo erectus = hij liep als eerste rechtop.

Neolithicum 250.000 – 8.800 v. Chr. 200.000 jaar geleden: de homo sapiens ontstaat in Afrika. Sinds kort mogen we ook zeggen 300.000 jaar geleden. Een nieuw ontdekte schedel blijkt veel ouder te zijn. De Neanderthaler leefde in diezelfde periode van Engeland tot China. Beiden konden vuur maken. In Maastricht (lössgroeve Belvedère) zijn resten van een kampement van vroege Neanderthalers gevonden. Op een droge plek aan de rivier groeiden riet, elzen en wilgen.	De oudste bewijzen van menselijk leven zijn gevonden in lössgroeve bij Maastricht. Vanaf 25.000 voor Christus werd het klimaat milder. Daarvoor was sprake van ijzige kou. De mensen lijken zich gekleed te hebben met bont en leer: dat is kleermaaksterskunst van de hoogste orde geweest. Het doet denken aan de kleding van de Inuit of de inheemse bevolkind van Groenland en Alaska. Kralen bestaan (bewezen) al 100.000 jaar. en een touwtje, al dan niet van gras om die kralen aan te rijgen bestond ook.	Mammoet, oeros en wolharige neushoorn leefden in de ijzige kou. Na 25.000 v. Christus ontstond een soort toendralandschap, waar rendieren volgens een vast patroon rondtrokken. Tussen 14.000 en 8000 jaagde men op rendieren: de jagers en hun hele families volgden hun trek. In midden-Limburg is een kamp opgegraven uit deze periode. 10.000 voor Chr.: de oudste menselijke tekening uit Nederland is gevonden: lijnen gekerfd op een steen. Ze stellen waarschijnlijk een tent voor (!) — Het leven van deze rendierjagers wordt verbeeld door Britta Marakatt-Labba. Na deze schema’s haar textielwerk.
Laatpaleolithicum – oude steentijd 35.000 – 9700 v. C. Onze Afrikaanse voorouders splitsten zich af: één groep ging naar het oosten, een groep ging naar het noord-westen en één groep ging naar het uiterste noorden. (Siberie) Onze Afrikaanse voorouder en de Neanderthaler ontmoeten elkaar ongeveer 30.000 jaar geleden.	De mensen leven als nomaden. Ze wonen in kleine groepen in tenten. De tenten werden vaak opgebouwd vanuit een kuil. De kuil vormde de eerste beschutting. De tenten zullen zijn gemaakt van dierenhuiden. Aan elkaar bevestigd met dunne reepjes leer of pezen of darmen van dieren. Om als nomaden in tenten te leven heb je touw nodig: om spullen bij elkaar te pakken, te sjouwen, de tent windvast te kunnen zetten.	Vanaf 35.000 v. Chr. is de ergste ijstijd voorbij. Dieren vormen een bron van voedsel, van kleding en gereedschap, gemaakt uit de beenderen. Ook wordt van visvangst geleefd. Ze verzamelen planten. Het gereedschap is van steen, hout en bot. In Nederland hebben we geen grotten, dus ook geen grottekeningen. Maar in vele andere streken wél. De steen, die steevast een messcherpe kant had werd onder andere gebruikt om de huid van dieren schoon te schrapen. En natuurlijk ook om vuur te maken.
Mesolithicum 8.800 – 4.900 v. C.	De mensen woonden in basiskampen. Vanhieruit gingen de jagers op expeditie, waarbij ze in tijdelijke kampen verbleven.	Het aanbod aan planten en wild werd gevarieerder. De jachtwapens werden hierop aangepast.
Mesolithicum – middensteentijd 9700 – 4900 v. C.	De mensen leven als nomaden, in kleine groepen in tenten. (volgens RMO.nl) komen in 9000 vóór Chr. groepen jagers, verzamelaars uit het nabije oosten (Isrel, Libanon, Turkije, Syrie, Iran cultiveerden wilde graansoorten en ze maakten schaap, geit varken en koe tam als huisdier.	Het klimaat is vergelijkbaar met het huidige klimaat. De mensen leven van jacht op wild, vissen, vogels en verzamelen planten en vruchten.
Neolithicum 4.900 – 2000 v. C.	De eerste boeren komen uit Oost- Europa. Zij maakten keramiek, die bekend staat als de lineaire bandkeramiek cultuur. Daarna kwamen om de paarhonderd jaar nieuwe mensen met nieuwe culturen.	De mensen voorzagen in hun onderhoud door het verbouwen van allerlei gewassen, zoals granen en oliehoudende zaden, erwten, bonen en peen. Verder hielden ze runderen, geiten en varkens en schapen en er werd gevist (!) en gejaagd
Neolithicum – nieuwe steentijd. 4.900 – 2000 voor C.	Boeren in Zuid-Limburg”omstreeks 5300 voor Chr. vestigden bandkeramische boeren zich op de vruchtbare lössgronden van Zuid-Limburg tussen Sittard en Stein. Ze bouwden robuuste boerderijen van wel 35 meter lang. — Nog in 4000 v. Chr. bleven de natte gebieden in de Delta aantrekkelijk voor jagers, vissers en verzamelaars. Langzaam kwam eerst aardewerk, toen vee en daarna landbouw. 4000 jaar v. Chr. waren er in de Alblasserwaard op een rivierduin zomerse nederzettingen.	Vanaf nu gaat de mesn fundamenteel anders met de natuur om. De maakbaarheid van de natuur werd een nieuwe realiteit. (rmo.nl) In het mergelgebied rond Zuid-Limburg Rijckholt-St.Geertruid ontstonden vuursteenmijnen. Daarvoor werden diepe mijnschachten aangelegd. De vuursteen werd met touw omhoog gehaald. Bovengronds werd de gewonnen grondstof bewerkt tot halffabrikaat. —- Vanaf 3500 v. Chr. begonnen boeren van de Trechterbekercultuur bos te ontginnen, akkers te bebouwen, graftombes (hunebedden) op te richten.
3700 v. Chr.	De eerste agrarische nederzettingen ontstonden in het kustgebied, bijvoorbeeld bij Schipluiden.	Het voedselpakket kan, in het gebied achter de duinen, ook voor een belangrijk deel uit vis bestaan. Er zijn peddels, kano’s en fuiken gevonden.

Brons en ijzertijd vanaf 2000 v. Chr.	Een voortgaande agrarische cultuur met boerderijen van wel 40 meter lang., stallen, bijgebouwen.	Het zwaard werd ontwikkeld. In Wassenaar is een groepsgraf ontdekt met slachtoffers van een gewelddadige overval.
Vanaf 800 v. Chr. – begin van de ijzertijd	Geleidelijke opkomst van niet-agrarische beroepen: werktuigmakers, wapenmakers, zoutproducenten en handelaren. — Door akkerbouw en overbegrazing raakte de akkergrond uitgeput. Bossen konden zich niet meer herstellen. — Boeren wijken uit naar Groningen en Friesland, waar het eigenlijk te nat is. Maar ze vestigen zich op oeverwallen en maken terpen.	In deze samenlevingen lijken al elites te ontstaan. In Oss is een Vorstengraf ontdekt. — Daar hebben we die mooie heidevelden aan te danken. — In Limburg is de grond vruchtbaar. Daar blijven de boerenbedrijven kleinschaliger.
Eind van de ijzertijd (12 voor Chr.)	rijkdom en welvaart nemen toe door een combinatie van agrarische vernieuwingen, handel en internationale contacten.	Rondom ons leefden de Kelten of de Galliers. Denkt u gerust aan Asterix en Obelisk. In Zuid-Nederland vinden we op offerplaatsen daar sporen van terug. Vooral op offerplaatsen en in graven (rmo.nl)
50 na Christus Einde van de prehistorie.	Julius Caesar schreef over de Kelten/Galiërs en de Germanen in ons land.

Britta Marakatt-Labba

Op Wikipedia lees ik dat Britta Marakatt-Labba uit Zweden komt. Maar ik herinner mij dat ze in een documentaires vertelt hoe ze bij de Sami hoort: een inheemse bevolkingsgroep die leeft met en van de rendierkuddes. Ze legt uit dat de rendieren geen rekening houden met landsgrenzen: in het noorden van Scandinavië, waar ook zijzelf geboren is bestaan enkel natuurgebieden. Britta Marakatt-Labba is een textielkunstenares.

De neanderthaler

Een andere beschaving, een ander type mens: de Neanderthaler: in de Franse Ardeche zijn vezels gevonden die deel uitmaken van een driestrengenkoord; dit koord, touw zat vast aan een stenen werktuig. Deze vezels zijn afkomstig van de binnenkant van coniferen. Deze vezels zijn gedateerd tussen 41.000 – 52.000 jaar oud. Hieruit leidt men af dat de Neanderthaler over een uitgebreide vezeltechnologie beschikte. Men kon een koord en kleding maken.

Het eerste skelet van de Neanderthaler werd gevonden in de buurt van Dusseldorf.
Verbeeld ik mij: is het imago van de Neanderthaler minder gepolijst dan dat van de homo sapiens? De neanderthaler heeft inderdaad geen voorhoofd, en daarmee ook geen prefrontale cortex. Dat is een belangrijk deel van ons huidige brein: door dit deel kunnen wij plannen en onze impulsbeheersing is zonder cortex nog zwakker.
Maar de hersenen van de Neanderthaler waren 150 gram zwaarder dan die van ons. Dat is minstens 10 % meer dan ons brein.

De neanderthalers en de homo sapiens hebben een lange tijd (het is nog moeilijk te zeggen: was het 40.000 jaar of 45.000 jaar geleden) samen geleefd. De neanderthalers en de homo sapiens konden zelfs met elkaar kinderen krijgen. Dat wil zeggen: een homo sapiens vrouw kon een kind krijgen van een neanderthaler man. Andersom kon niet (of het is nooit gebeurd); hetgeen ik intrigerend vind.
De huidige mensen wiens wortels niet in Afrika liggen hebben alllen nog 1 tot 4 % procent Neanderthaler DNA. Het gegeven dat de kleur van onze haren en huid zo uiteen kan lopen, dicht men toe aan de Neanderthaler.

Neanderthalers hadden kleding gemaakt van leer. De Neanderthalers konden bijzonder goed tegen kou, hoewel ze net als wij nauwelijks een vacht hadden. De Neanderthalers leefden van Wales tot China. Het was de tijd dat het dermate koud was dat de huidige zeeën droog waren. Neanderthalers leefden in nomadenverband.

Waarom de Neanderthalers uitstierven en de homo sapiens niet, weet men niet. Er zijn uiteenlopende veronderstellingen: Neanderthalers leefden in kleine groepen, mogelijk was sprake van inteelt. Homo Sapiens hadden de wolven al gedomesticeerd, misschien was dat een voordeel bij het jagen. Homo sapiens had misschien meer gereedschappen. Misschien overleefden de Neanderthaler virussen en ziektes van de Sapiens niet.

Tot voor kort dachten wetenschappers dat de mens 200.000 jaar in Europa was. Maar sedert één schedel accuraat werd onderzocht kwam daar zomaar honderdduizend jaar bij.

Dat de mens en de chimpansee nog gezamenlijk dna deelden is 9 miljoen jaar geleden. Ons DNA komt in hoge mate overeen, maar samen kinderen krijgen is niet mogelijk. De chimpansee bleef in de bossen. De mens ging naar de savannen en ging rechtop lopen.

Ongeveer vijf miljoen jaar geleden veranderde de vorm van onze handen: onze duim werd langer. Als enige zoogdier lukt het ons om met de duim de andere vingers aan te raken. De zogenaamde pincetgreep. Dat is precies de motoriek die nodig is om een naald, een pen, gereedschap vast te houden.

Na het uitsterven van de Neanderthaler zou het nog lang duren voordat er weer mensachtigen in Nederland vestigden. Er kwam weer een ijstijd. Pas 15.000 jaar geleden stegen de temperaturen: de begroeide toendra’s veranderden in dennenbossen.

Als remedial teacher leerde ik…

Ik werkte jarenlang als remedial teacher en al weer decennia geleden leerde ik over de motorische ontwikkeling van jonge kinderen.
Ik sla enkele fases over om uit te komen bij de symmetrische fase: de jonge kleutertijd, maar sommige kinderen ontwikkelen zich wat langzamer. De symmetrische fase is de tijd dat een kind twee oortjes aan een beker nodig heeft om te kunnen drinken: het kind pakt die twee oortjes dan met twee knuistjes vast. In die fase gooit een kind ook een bal altijd met twee handen.

Vervolgens breekt de fase aan dat een kind óf linkshandig óf rechtshandig wordt: de fase van de lateralisatie. In alle menselijke kinderbreinen vindt dan een enorme uitbreiding plaats.
De motoriek van de rechterhand zat eerst gekoppeld aan de linkerbreinhelft. Maar in de lateralisatiefase vormt zich voor de motoriek van onze duim een groot nieuw gebied, waardoor onze duimen gaan kunnen wat eerst in de andere hand zat. U begrijpt: dat geldt ook voor de andere hand aan de andere kant.

Vanaf dan kan een kind een pen of een potlood vasthouden tussen duim en wijsvinger: de pengreep, de pincetgreep.

---

Bewerkingen om van de huid van een dier leer te maken?

Neanderthalers hadden per dag veel meer calorien nodig dan wij. Het was bijzonder koud in die tijd. Neanderthalers konden goed samenwerken: ze jaagden dieren en dreven hen in een val. Dat kon best een kuil met modder zijn, waar de dieren moeilijk uit konden komen. Vervolgens zullen speren hun werk hebben gedaan. Het vlees was hun voedsel en van de huid werd leer gemaakt.

De huid bewerken tot leer heet leerlooien en het is zwaar werk. Het duurt twee á drie dagen voordat een huid een lap leer wordt.
Als je de huid niet bewerkt gaat-ie rotten en dan is ie snel ‘weg’.

In de bast van bomen zit tannine en looizuur. dit dringt in de vezelf van de huid. Het zijn ongemakkelijke beschrijvingen, vind ik zelf, maar je kunt ook looien met de hersens van een dier, want hierin zit lecithine. Ook dit zorgt ervoor dat de vezels niet samenklitten.
En verder is het schrapen, schrapen en schrapen, met speciale messen, bijvoorbeeld een bot trekmes. Zowel de haren als de binnenkant van de huis worden geschraapt.

Waarschijnlijk wil je het verder bewerken tot soepel leer. Daarvoor gaat het ongeveer tien uur in een bad met alkaline. Graag tussendoor roeren. Daarna in een azijnbad, dat neutraliseert Vanaf nu begint de huid op een zeemleren lap te lijken.
Vanaf nu een lecithine-oliebad. Hierin ‘was’ je de leren lap, alsof het een handwasje is.

Dan ‘drogen’, want de huid kan zeer veel vocht opnemen, bij een vuur. Tijdens het drogen zoveel mogelijk stretchen. Als je het min of meer waterdicht wilt maken, wordt het leer ‘gerookt’. Het wordt boven een vuur gehangen waarvan de rook wordt verzameld.

Verder terug dan 26.000 jaar geleden

Ik keer terug naar 26.000 jaar geleden…. eigenlijk zegt zo’n getal me niet veel. Ik ga eens schatten hoeveel voormoeders dat zijn. Want uit het feit dat ik besta mag ik afleiden dat mijn voormoeder er toen was.

Ik denk dat vrouwen vroeger gemiddeld eerder een kind kregen dan nu. Kregen vrouwen vroeger zo rond hun twintigste gemiddeld hun eerste kind? Dat betekent iedere honderd jaar vijf opeenvolgende moeders. Dat zijn vijftig generaties in duizend jaar.

Dus 26.000 jaar geleden betekent dertienhonderd keer de moeder van de moeder van de moeder van de …….Nu we toch aan het tellen zijn….

73.000 jaar geleden werden met draad stukken leer in elkaar genaaid tot muts. Met de microscoop werd vlasdraad waargenomen (blz. 34 – wetenschap in beeld – special)

De oudste kralen, stukjes gebakken klei met een gaatje erin, dateren gemiddeld van 100.000 jaar geleden. Als er een gaatje in die kralen zit, betekent dat dat er ook een draad bestond die door dat gaatje heen ging.
En ook zijn doorboorde schelpen van zeeslakken gevonden in Marokko, Algerije, Israël en Zuid-Afrika. Men veronderstelt dat er halskettingen van werden gemaakt.

Vijfduizend generaties geleden….als één van die voorouders er niet was geweest, dan was ik er ook niet geweest. Dat maakt me geruststellend nietig.

Als iemand een ketting maakt, om zichzelf of een ander te versieren, dan betekent dat dat je je daarmee onderscheidt van de ander. Dat betekent dat je een eigen identiteit hebt en dat je gezien wilt worden. De oma’s van de oma’s van onze oma’s; ze lijken op ons.

Bovenstaande afbeelding werd oorspronkelijk uitgegeven door Museum Albersdorf in Duitsland. (Albersdorf.de)
Maar ik kon het nu niet meer vinden op de site. Ik haalde deze afbeelding van Pinterest.

---

De onzichtbare vrouw – J.M. Adovacio, Olga Soffer en Jake Page – Artemis en co. ISBN 978 90 472 0039 0 – Oorspronkelijke titel: the invisible sex: Uncovering the true roles of women inprehistory.            
Over de kleding van vrouwen in vroege samenlevingen kunt u ook lezen in het hoofdstuk: Waarom dit blog over textiel?
Wikipedia: De Neanderthaler
Wetenschap in Beeld – special – blz. 34

Via textiel staan we contact met onze voormoeders/voorgeschiedenis

Ik wil in dit blog vertellen over de tijd waarin onze voorouders, het waren vooral de vrouwen, hard werkten om te zorgen dat er textiel wás. Want 1000 jaar geleden waren er geen winkels en de mensen waren wel degelijk gekleed. En 10.000 jaar geleden ook.
In menig historisch boek of programma vertellen deskundigen hoe mooi het leven van jagers en verzamelaars geweest moet zijn: een paar uur per dag, meer tijd zal het niet gekost hebben om vruchten te plukken. Voor de rest van de dag konden onze voorouders chillen, zo wordt gesuggereerd. Menig deskundige staat er niet bij stil: als mensen hun lichaam bedekten met huiden of weefsel of geknoopte grassen, dan is er genaaid, geweven of geknoopt.

Als we kunnen herleiden hoe stoffen van textiel werd gemaakt, geven we daarmee ook inhoud aan het karakter, de persoon van onze voormoeders. Want het maken van draad uit bijvoorbeeld een plant is eigenlijk, naar mijn huidige begrip, een ondoenlijk karwei. En om er daarna nog weer kleding uit te maken, is wederom een vak apart. Ik schat in dat het maken van draad het bestaan van onze voormoeders beheerst zal hebben.

En daarmee voegen we een belangrijke sterke rol toe aan de rollen die vrouwen in de geschiedenis worden toebedeeld. Die rollen zijn vaak moeder van….en geliefde van…..of slachtoffer. maar als we de rol en de betekenis van textiel meenemen dan waren vrouwen producenten, maaksters. De producten dienden niet alleen om hun kinderen te beschermen of het huis winddicht te maken. De weefsels, de stoffen waren sowieso een verrijking voor de cultuur, zorgden voor bescherming. Vaak waren de stoffen een product dat geschikt was voor de handel.

Deze foto maakte ik in de zomer van 2022 in Lyon in Museum Confluences. De foto toont een voorbeeld van een Homo Sapiens, een vrouw tussen de 16 en 18 jaar oud. De reconstructie is wetenschappelijk gebaseerd op gevonden vezels in grotten en graven. Bij de verklarende tekst staat: 200.000 jaar geleden woonden de eerste mensen in Afrika. 45.000 jaar geleden kwamen de eerste mensen naar Europa.

‘45.000 jaar geleden’ …dat staat op het kaartje met info in het museum. Maar 60.000 jaar geleden wordt ook geschreven en er is geen sprake van een scherpe grens tussen homo sapiens en neanderthaler. Dat blijkt al uit het feit dat ze met elkaar kinderen konden krijgen. Er zijn skeletten gevonden van meer dan 300.000 jaar oud die sterk overeenkomen met de homo sapiens en jongere overblijfselen die minder overeenkomsten vertoonden. Waarschijnlijk is lang sprake geweest van uiteenlopende culturen met uiteenlopende uiterlijke kenmerken.

De vrouw op de foto draagt geweven kleding, een omslagdoek van huiden en bont, ook schoenen/laarsjes van leer en bont. En versieringen: armbanden van schelpen en een tasje/zakje versierd met schelpen. Die versieringen kan ik veelzeggend vinden: een behoefte om je te onderscheiden van de ander. De reconstructie is gebaseerd op vondsten van 20.000 jaar oud. Dus ongeveer 1000 voormoeders voor ons.

Men neemt aan dat wonen in Europa niet mogelijk was zonder beschermende kleding.
Er is nog een andere, indirecte indicatie voor hoe lang kleding bestaat en dat is het bewijsbare bestaan van de kleerluis. (Zie Wikipedia, met dit onderwerp) De kleerluis, die kleding nodig heeft om te overleven bestaat 107.000 jaar. Minimaal bestaat ie 83.000 jaar, maar het kan ook zijn dat ie er al 170.000 jaar is. We mogen aannemen: zolang bestaat er dus ook textiel. 100.000 jaar geleden dat is 5000 oma’s geleden. Ik tel 5 oma’s in 100 jaar :-).

Een andere indicatie voor de ouderdom van textiel is: nabij Essaouira, een kustplaats in Marokko – Afrika – werden in 2021 kralen gevonden. Ze zijn 142.000 en 150.000 jaar oud. Als je kralen hebt, dan is er ook draad of touw geweest. Als er kralen waren, die zijn bedoeld als versiering, om iets mooi(er) te maken, dan betekent het dat mensen ook destijds belang hechtten aan schoonheid en aan eigen identiteit. (De Volkskrant. 14 dec. 2021)

Laatst bijgewerkt op 7-7-2025. En nog lang niet klaar 🙂

Literatuur:

Wikipedia: prefrontale cortex.
Wikipedia: Proconsul geslacht
Wikipedia: Mesopotamië
Hunebedcafé: hoe bewerk je een dierenhuid tot leer
Hunebednieuwscafé: Proconsul Africanus
T.v.-programma: Welkom in de Oertijd.In het t.v.programma ‘Welkom in de Oertijd’ dragen de acteurs, die verbeelden hoe het duizenden jaren geleden gegaan zou kunnen zijn, kleding die volgens mij verantwoord is nagemaakt.

Over Mesopotamie: historiek.nl
Over de kleding van de Assyriers, Soemeriers en Babyloniers: http://www.dvdtang.nl.
https:// Geschiedenis van Mesopotamische kleding: de evolutie van kostuums in het oude Irak. https://thezay-org
https://history.com: hoe was het leven in het oude Babylon?
https:// scholieren.com
RMO.nl: Museumkennis – Archeologie van Nederland – Prehistorie. – Rijksmuseum Oudheden – Rapenburg 28 Leiden.